Vanadijum je srebrnasto-siv metal, velike tvrdoće koji se topi na 1.750°C, a ključa na 3.0000C. U prirodi se ne nalazi u nativnom stanju, već u obliku jedinjenja od kojih su petorovalentna najčešća. Najvažnije vanadijumove rude su: vanadinit, karnotit, patronit i roskelit. Vanadijuma ima u brojnim drugim rudama: rudama željeza, naročito magnezitu, rudama bakra, zatim u lignitu, boksitu i nafti. Zahvaljujući nizu dragocenih osobina (tvrd - može se dobro polirati, stabilan na vazduhu, otporan prema kiselinama, katalizator) vanadijum i njegova jedinjenja se upotrebljavaju u raznim granama industrije. Najčešće se koristi feronvanadijum - legura sa željezom (do 50%), i oksidi vanadijuma (pentoksid i trioksid) i karbid vanadijuma.
Ferovanadijum se najviše upotrebljava u industriji čelika u cilju poboljšanja strukture i povećanja otpornosti na kidanje i temperaturu. Sem toga dodaje se i bakru, niklu, aluminijumu i volframu radi poboljšanja osobina ovih metala.
U svojstvu katalizatora vanadijumova jedinjenja se upotrebljavaju prilikom dobijanja sumporne i azotne kiseline, prečišćavanje amonijaka, prilikom dobijanja anilinskog crnila i izrade mastila i u brojnim drugim organskim sintezama. U tekstilnoj industriji koristi se jedinjenje vanadijuma za nagrizanje, a u fotografiji za razvijanje. Od značaja je upotreba vanadijumovih jedinjenja u poljoprivredi kao insekticida i fungicida.
Jedinjenja vanadijuma koriste se u industriji u prašnom stanju, a pri metalurškoj preradi vanadijumova jedinjenja se javljaju u obliku dimova i para. Otuda je glavni put unošenja vanadijuma u organizam respiratorni trakt. Pored toga ingestija prašine i resorpcija preko kože i sluzokoža mogu takođe doći u obzir, ali su od manjeg značaja.
Sjoberg i Molfino su u eksperimentima registrovali povećanje sadržaja vanadijuma u krvi i mokraći bez istovremenih resorptivnih i toksičnih pojava na parenhimnim organima.
Profesionalna intoksikacija nastaje najčešće inhalacijom vanadijum-pentoksida prilikom proizvodnje ferovanadijuma ili prilikom drugih metalurških procesa pri preradi ruda koje sadrže vanadijum. Do trovanja dolazi takođe i prilikom bojenja solima koje sadrže vanadijum. Opisana su trovanja i prilikom čišćenja peći električnih centrala koje za gorivo koriste mazut. U pepelu sagorjelog mazuta nalaze se znatne količine vanadijum-pentoksida (iranski 14%, venecuelanski 45%) koji se prilikom čišćenja ložišta pojavljuje u radnoj atmosferi u vidu finog aerosola.
Na koži su zapažene promjene u vidu dermatitisa, papuloznih ospi i ekcema. Mogućnost razvoja bronhijalne asme i ekcema, uz nalaz pozitivnih kožnih proba potvrđuje alergijske osobine vanadijuma.
Jedna od karakterističnih manifestacija djelovanja vanadijuma je pojava zelenkasto-crne obojenosti jezika, naročito u njegovom zadnjem dijelu. Ova pojava nije poljedica taloženja vanadiuma jer se boja ne može sastrugati, već nastaje uslijed redukcije pentoksida u trioksid i stvaranja zelenih soli dejstvom ptijalina i bakterija usne duplje. Kod radnika sa zubnim kariesom obojenost je jače izražena. Nekoliko dana po prestanku ekspozicije prebojenost jezika prestaje.
Prilikom postavljanja dijagnoze profesionalnog oštećenja vanadijumom odlučujuća je anamneza o ekspoziciji prašini i karakteristična slika konjunktivitisa, rinofaringitisa i bronhitisa. Pojava zelenkaste obojenosti jezika olakšava dijagnozu. Ispitivanje vanadijuma u mokraći nema velikog značaja za postavljanje dijagnoze, mada prisustvo vanadijuma u urinu potvrđuje ekspoziciju.
Diferencijalno dijagnostički treba uzeti u obzir sve uzroke koji daju opisanu kliničku sliku, a naročito treba misliti na gripozne infekcije.
Lakša oštećenja vanadijumom imaju dobru prognozu i za nekoliko nedelja dolazi do potpune restitucije pod uslovom uklanjanja oboljelog iz zaprašene sredine i pravilnog liječenja. Teža oštećenja i komplikacije u vidu bronhopneumonija prognostički zavise od pridruženih faktora. Kod duge ekspozicije vanadijumu može nastati emfizem pluća. Nepovoljna prognoza je takođe i kod starih osoba sa dugom ekspozicijom.
Poslije inhalacije vanadijuma i njegovih jedinjenja u lakšim slučajevima bolesnika treba samo izneti na čist i svež vazduh.
U težim slučajevima daje se CaNa2 EDTA i visoke doze vitamina C. U cilju prevencije komplikacija na plućima daju se antibiotici.
Poslije peroralnog trovanja indicirano je davanje natrijumsulfata (1-2 kašike na 1/4 do 1/2 litra vode).
Mjere zaštite zasnivaju se na ventilaciji, odprašivanju radne atmosfere i primjeni respiratora.
Prilikom zapošljavanja treba isključiti sve osobe sa hroničnim oboljenjima p!uća i bronhija. Kontrolne preglede treba redovno vršiti jednom godišnje, a u slučaju velike zaprašenosti i jednom u šest mjeseci.
U rijeđim slučajevima težih akutnih oštećenja nastaju rezidualne fibrozne promjene i funkcionalna oštećenja bronhopulmonalnog sistema. Od težine kliničke slike i stepena oštećenja funkcije zavisi preostala radna sposobnost. U ovakvim slučajevima dolazi u obzir trajna promjena radnog mjesta i određivanje posla gdje oboljeli neće biti izložen respiratornim iritansima.
Kod hroničnih trovanja vanadijumom gdje oštećenje disajnih puteva progredira u hronični bronhitis i emfizem ili se razvija bronhijalna astma, indicirano je takođe određivanje novog radnog mjesta u zavisnosti od funkcionalnog stanja kardiorespiratornog sistema. U svakom slučaju treba isključiti poslove u radnoj atmosferi sa respiratornim iritansima.
